Οι Έλληνες που μεταλαμπάδευσαν το ανέσπερο φως του ελληνικού πολιτισμού στη Δύση.

Κοϊντιλιανός, Ερρίκος Αρίστιππος, Εμμανουήλ (Μάξιμος) Πλανούδης, Δημήτριος Κυδώνης, Εμμανουήλ Χρυσολωράς, Πλήθων Γεμιστός.

Από τον Γιώργο Εχέδωρο

Βασικό στοιχείο στην παγκόσμια πνευματική αναγέννηση αποτέλεσε η εξάπλωση της γνώσης και του πολιτισμού των Ελλήνων, στη Δύση.

Το πέρας του θεοκρατικού μεσαίωνα αναγγέλλεται με τους πολιτικούς κλυδωνισμούς που παρουσιάζονται στο χιλιόχρονο Παγκόσμιο Πνευματικό Κέντρο της Κωνσταντινούπολης.Μόλις μετά το δωδέκατο αιώνα άρχισε η μεταβίβαση των κλασικών μορφωτικών αλλαγών (ελληνικών και ρωμαϊκών) από την Κωνσταντινούπολη προς τη Δύση. Αν και υπήρχαν λόγιοι και παλαιότερα οι οποίοι προσπάθησαν να ενσπείρουν το κλασικό πνεύμα στην δύση, αλλά δεν ευοδώθηκε η προσπάθειά τους, το έδαφος δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο.
Θα σταχυολογήσουμε Έλληνες που μετέδωσαν με τα έργα και την προσωπικότητά τους την απαραίτητη γνώση έτσι ώστε να δοθεί η ώθηση για το έναυσμα της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Αριστείδης Κοϊντιλιανός

Είναι ο Έλληνας λόγιος των πρώτων ρωμαϊκών αιώνων (2ος ή 3ος μ.Χ.αι.).
Πολύ καλός γνώστης της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας. Στα τρία βιβλία του εμπεριέχονται ιδέες του Αριστοτέλη, των πυθαγορείων, των πλατωνικών, του φιλόσοφου Αριστόξενου. Το σύγγραμά του ονομάζεται «Περί Μουσικής».
Το έργο μεταδόθηκε στη Δύση στο τέλος των μέσων χρόνων και επηρέασε σημαντικά τους θεωρητικούς και σοφούς της Ευρώπης από το 15ο αιώνα έως και το 19ο αιώνα.
Μάλιστα, όπως σημειώνεται στη ‘Musipedia’:
«Η Καίτη Ρωμανού (Περιοδικό “Μουσικολογία”, 1/1985, 43η υποσημείωση σελ.18) γράφει σχετικά, ότι οι θρυλικοί “Ευσέβιος και Φλορεστάν” του Σούμαν είναι κατά πάσα πιθανότητα (για μας , δεν υπάρχει αμφιβολία) οι Ευσέβιος και Φλωρέντιος, προς τους οποίους απευθύνεται ο Αριστείδης Κουιντιλιανός στα “περί Μουσικής” βιβλία του!!…»
Ερρίκος Αρίστιππος

Έλληνας το γένος, γεννήθηκε στην Καλαβρία. ήταν αρχιδιάκονος στην Κατάνια της Σικελίας. Το 1158 συμμετείχε σε αποστολή στην Κωνσταντινούπολη από όπου έλαβε ως δώρο από τον αυτοκράτορα Μανουή Β’ τον Κομνηνό ένα ελληνικό αντίγραφο του βιβλίου «Μαθηματική Σύνταξις», του αλεξανδρινού Πτολεμαίου που το είχε γράψει το 2ο αιώνα μ.Χ.

Ο Ερρίκος Αρίστιππος ήταν ο πρώτος που μετέφρασε το έργο αυτό στη λατινική γλώσσα. Ήταν η πρώτη σημαντική πηγή για την Ελληνική Αστρονομία. Το βιβλίο ήταν πολύτιμο για τη μελέτη των μαθηματικών γιατί εμπεριείχε σημαντικές πληροφορίες από τις εργασίες του Ίππαρχου που είχαν χαθεί. Ο Ίππαρχος είχε γράψει για την Τριγωνομετρία, η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον Πτολεμαίο, γι’ αυτό γινόταν αναφορά στο έργο του. Το πρωτότυπο έργο βρίσκεται, πιθανόν, στη Biblioteca Marciana της Βενετίας.
Ο Αρίστιππος μετέφρασε για πρώτη φορά στα λατινικά τα έργα του Πλάτωνα ‘Φαίδων’ και ‘Μαίνων’ επίσης τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη. Σε παραγγελία, μάλιστα, του βασιλιά της Σικελίας Γουλιέλμου του Α’ μετέφρασε και έργα του Γρηγόριου του Ναζιανζηνού.

Εμμανουήλ (Μάξιμος) Πλανούδης

Γεννήθηκε το 1260 στη Νικομήδεια της Βυθινίας. Ήταν συγγραφέας πολλών έργων. Μεταξύ αυτών ήταν η ‘γραμματική’ σε μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, το ‘συντακτικό’, η ‘βιογραφία του Αισώπου’, ‘βιογραφίες Ελλήνων συγγραφέων’, εξάμετρα ποιήματα, σχόλια στα δύο πρώτα βιβλία της αριθμητικής του Διοφάντους.

Ήταν αυτός που ανακάλυψε τη Γεωγραφία του Πτολεμαίου και τη μετέφρασε για πρώτη φορά στα λατινικά.Επίσης έκανε πολλές μεταφράσεις από τα λατινικά στα ελληνικά όπως του Κικέρωνα το ‘Somnium Scipionis’, το γαλλικό πόλεμο του Ιούλιου Καίσαρα, έργο του συγγραφέα Μακρόβιου, τις Ηρωίδες του Οβίδιου κ.α.
Οι μεταφράσεις γενικά είχαν μεγάλη απήχηση στην εποχή των Μέσων Χρόνων κυρίως στην Ιταλία όπου άρχισε να γεννιέται το ενδιαφέρον για τη μελέτη των Ελληνικών. Μεταξύ αυτών έγραψε και την ‘Ελληνική Ανθολογία’ που εντυπωσίασε.
Πέθανε το 1330.

Δημήτριος Κυδώνης

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1324.Ήταν βυζαντινός θεολόγος, μεταφραστής και συγγραφέας. Προσπάθησε να ενώσει την ανατολική ορθοδοξία με τον ρωμαϊκό καθολικισμό. Διετέλεσε, μάλιστα, δύο φορές πρωθυπουργός στη βυζαντινή αυτοκρατορία (την πρώτη 1369 έως 1383 και τη δεύτερη 1391 έως 1396). Στο ταξίδι του στη Βενετία το 1390 έκανε μεγάλες προσπάθειες να εισάγει τον ελληνικό πολιτισμό στην Ιταλία.
Είχε μεγάλη επιρροή στη διανόηση της Ιταλίας. Στον Κυδώνη πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό η δημιουργία της Αναγέννησης στη Δύση. Πέθανε το 1397 στην Κρήτη.
Εμμανουήλ Χρυσολωράς

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1355. Ήταν μαθητής του Πλήθωνα Γεμιστού. Την πρώτη του γνωριμία την έκανε με τη Δύση όταν εστάλη από τον αυτοκράτορα Εμμανουήλ Β΄ Παλαιολόγο να ζητήσει ενισχύσεις για τη διάσωση του Βυζαντίου από τους Οθωμανούς. Πήγε στη Βενετία. Εκεί γνώρισε το Roberto De Rossi της Φλωρεντίας που εντυπωσιάστηκε από τη μόρφωσή του. Του ζητήθηκε από το πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας να διδάξει την ελληνική γλώσσα και την ελληνική λογοτεχνία. Πράγματι ο Χρυσολωράς έφθασε στη Φλωρεντία στα τέλη του 1397.Μέχρι την εποχή εκείνη, μόνο λίγοι είχαν τη δυνατότητα να μελετήσουν την ελληνική γλώσσα και αυτοί όσοι μπορούσαν να μεταβούν στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν η πρώτη φορά μετά από επτακόσια χρόνια (!) - όπως σημειώνεται από έναν μαθητή του – που θα δίδασκε Έλληνας, στην Ιταλία, τα ελληνικά. Ο Χρυσολωράς δίδαξε στη Φλωρεντία έως το 1400, κατόπιν προσκλήθηκε στη Μπολώνια, αργότερα στη Βενετία και κατόπιν στη Ρώμη. Οι μαθητές υπήρξαν οι πρώτοι που ενστερνίστηκαν τον ελληνικό ανθρωπισμό και άνοιξαν το δρόμο για την Αναγέννηση.Θεωρείται πρωτοπόρος στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη.
Μετέφρασε στα λατινικά τα Ομηρικά έπη, την Πολιτεία του Πλάτωνα. Οι εργασίες αυτές στην εποχή του κυκλοφορούσαν ως χειρόγραφα Τυπώθηκαν λίγα χρόνια αργότερα. Επίσης το έργο του «Τα ερωτήματα Civas Questiones” που ήταν η βασική ελληνική γραμματική δημοσιεύθηκε αρχικά το 1484 και ανατυπώθηκε και κυκλοφόρησε ευρέως σε όλη τη Δύση.
Ο Εμ. Χρυσολωράς πέθανε αιφνίδια το 1415.
Πλήθων Γεώργιος Γεμιστός (1355-1452)

Ο γνωστός Έλληνας φιλόσοφος του 14ου -15ου αιώνα. Ίδρυσε φιλοσοφική σχολή το 1400 στο Μυστρά. Ήταν γνωστός για την υπερηφάνειά του που ήταν Έλληνας «ἐσμέν Ἓλληνες τό γένος, ὡς ἡ τε φωνή και ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ ». Μελέτησε σε βάθος την πλατωνική και αριστοτελική φιλοσοφία και δημοσίευσε μελέτη για τη διαφορά των δύο φιλοσοφικών αντιλήψεων. Έγραψε, μάλιστα, ύμνους υπέρ του ελληνικού δωδεκάθεου. Μαθητές του υπήρξαν πάρα πολλοί λόγιοι της εποχής του.
Ως βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας έγραψε ένα έργο για την ‘Πολιτεία’ του, όπου ιδέες που άντλησε από τον Πλάτωνα, τους Στωικούς και από αιρετικά δόγματα της Ζωροαστρικής, τις εμπλούτισε με δικές φιλοσοφικές απόψεις.
Τη φιλοσοφία του και τις απόψεις του διακοίνωσε στη Δύση όταν επισκέφθηκε συνοδεύοντας τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ στη Σύνοδο της Φερράρας (γνωστή ως Σύνοδος Φλωρεντίας). Μαζί του ήταν ο μαθητής του, ανθρωπιστής και κατόπιν καρδινάλιος Βησσαρίων.Στα έτη της παραμονής του στη Φλωρεντία (1437-39) με διαλέξεις και γραπτά του εντυπωσίασε τους Ιταλούς ανθρωπιστές καθώς και τον ηγεμόνα της Φλωρεντίας Κόζιμο των Μεδίκων.
Μετά το θάνατό του, το φιλοσοφικό του έργο για την πολιτεία του, παραδόθηκε στον πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο που αφού το διάβασε το έκρινε ‘ειδωλολατρικό’ και ‘σατανικό’ γιατί περιείχε «τά σαπρά τῶν Ἑλλήνων ληρήματα».Το έκαψε δημόσια και κάλεσε όσους έχουν τυχόν αντίγραφα να κάνουν το ίδιο. .
Μετά το θάνατό του καταλήφθηκε ο Μυστράς από τους Οθωμανούς. Τέσσερα χρόνια αργότερα (1466) θαυμαστές του από την Ιταλία με πρωτοβουλία του Σιγισμούνδο Μαλατέστα αποβιβάστηκαν στη Λακεδαίμονα, έσκαψαν στον τάφο του, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν με το καράβι στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano) στο Ρίμινι, όπου σήμερα βρίσκονται και τιμώνται εκεί: «για να βρίσκεται ο μεγάλος Διδάσκαλος μεταξύ Ελευθέρων Ανθρώπων».

Σε τέτοιο απίστευτο βαθμό ήταν η εκτίμηση και η αγάπη προς τη διάνοιά του, από ανθρώπους που επαναστάτησαν στη μεσαιωνική θεοκρατική παράδοση και αντίληψη. Δημιούργησαν και χάραξαν,έτσι -με τη δύναμη της ψυχής τους- το δρόμο της Αναγέννησης του Ελληνισμού μέσα στον σκοτεινό ευρωπαϊκό μεσαιωνισμό.